Ein høvel må ha ein kile som låser høveltanna godt og som ikkje stoppar høvelspona på tur opp gjennom sponrommet. Kilen må ligge plant mot høveltanna og passe godt i kilegangen. For å få til dette er det lurt å sjekke om høveltanna er rimeleg flat oppå. Om ho er det kan du høvle kilen plan på det som vert undersida og det gjer arbeidet mykje enklare. Elles må du kanskje justere kilen etter tanna. Det er også viktig at høveltanna er tilpassa godt til senga og ligg stødig. Er tanna ujamn så må du justere senga etter det. Er tanna for ujamn kan det løne seg å slipe eller file til tanna på undersida. Det er ikkje uvanleg å sjå spor etter slik filing på undersida av gamle høvelstål. Framsida av kilegangen må vere mest mogleg plan, ha same koning på begge sider og helst vere like stor på begge sider. Er den ikkje det må du kanskje justere kilen etter korleis det ser ut, eventuelt justere kilegangen. Billedserien viser framgangsmåten for å lage kilen til høvelen. Klikk på bileta for visningsmodus. Du kan bruke piltastane på tastaturet for å gå fram og tilbake.
For å få eit mål på kor stor kilen må vere så måler eg først bredda på kilegangen, her er det 49 mm. Så måler eg lengda på kilegangen frå sponåpninga og opp. Her er det ca 2 ½». Foto: Roald Renmælmo
Så måler eg i øverkant av kilegangen, vinkelrett på stålet kor tjukk kilen må vere. Her er det ca ⅝». Foto: Roald Renmælmo
Så måler eg kor tjukk kilen må vere for å fylle ut fram mot sponåpninga. Her var det 3/16″. Foto: Roald Renmælmo
Eg høvlar til og dimensjonerer eit emne av bjørk til kile. I utgangspunktet høvlar eg det 50 mm bredt, ¾» tjukt og 5 ½» langt. Foto: Roald Renmælmo
Emnet vert vinkla rundt i eine enden. Foto: Roald Renmælmo
Frå vinklinga set eg av lengdemålet frå kilegangen, 2 ½». Foto: Roald Renmælmo
På dette lengdemålet set eg av tjukna på kilen i starten av kilgangen. Her er det ⅝». Tilsvarande set eg av 3/16″ på punktet i enden der eg vinkla over. Foto: Roald Renmælmo
Eg legg alenstokken mellom punkta eg har merka opp og rissar. Same operasjon gjer eg også på andre sida. Foto: Roald Renmælmo
Emnet er ferdig merka. Foto: Roald Renmælmo
Ei skuvtennt (langvedtanning) grindsag er høveleg til å sage ut kilen. Eg sagar på overmål og høvlar til det siste. Foto: Roald Renmælmo
Det kan vere tungvindt å høvle til ein slik kile. Eg har laga meg til ein kloss som er 2 ½» tjukk og med ei tynn list limt på som høvelstopp i framkant. Foto: Roald Renmælmo
Eg høvlar ned til streken. Foto: Roald Renmælmo
Kilen er ferdig høvla konisk. Foto: Roald Renmælmo
For å prøve kilen må han høvlast til på bredda for å gå inn i kilegangen. Her er det viktig å ikkje høvle for mykje i den tynne enden. Her bør den fylle heilt ut i sidene. I den tjukke enden kan det godt vere litt romt. Foto: Roald Renmælmo
Kilen bør slutte jamnt til kilegangen på begge sider. Foto: Roald Renmælmo
Kilen er sett i etter justering. Her er rissen for utmålinga kome akkurat ned til inngangen av kilegangen. Merkinga var med andre ord ganske presis. No merkar eg på for utsaging av åping for sponrommet. Foto: Roald Renmælmo
Eg sagar ut på sidene for åpninga. Pass på å sett att litt material til skråen og justering. Ikkje sag heilt til streken etter kanten av sponrommet. Foto: Roald Renmælmo
Eit lite hoggjarn kan brukast til å grovhogge ut veden. Eg hogg litt lett frå begge sider for å ikkje få utflising. Foto: Roald Renmælmo
Kilen har grovhogd åpning for sponrommet. Eg har også skore ut for skruven i høvelstålet. Foto: Roald Renmælmo
For å ikkje lage ein bratt vegg som spona hektar seg fast i skjer eg framkanten skrå. Foto: Roald Renmælmo
Kilen på den originale høvelen eg kopierer har innvendig runding i framkant. Denne skjer eg ut med ein kvass kniv. Foto: Roald Renmælmo
Eg grovskjer sidene innvendig på armane på kilen. Her blir det justert seinare. Foto: Roald Renmælmo
Kilen er grovskore. Foto: Roald Renmælmo
Sidene av sponrommet er utvida mot framkanten for å gi betre rom til spona. No justerer eg dei til ferdig form. Foto: Roald Renmælmo
Eg pussar også over framkanten av sponrommet etter at sidene er ferdige. Foto: Roald Renmælmo
Sponrom kan ha mange ulike utformingar og også fasing av kantane innvendig er det ulike måtar å skjere. På denne høvelen er det ganske rette fasar som er omlag 45 grader. Foto: Roald Renmælmo
Fasinga vert på same måten i framkant. Foto: Roald Renmælmo
I starten av kilgangen blir det ein skarp kant. Denne er vanleg å fase. Foto: Roald Renmælmo
Når sidene av sponrommet er ferdig merkar eg på armane på kilen for tilskjering av desse. Foto: Roald Renmælmo
Merka på armane på kilen. Foto: Roald Renmælmo
Siste finpussen av kilen og armane på kilen. Armane skal stoppe ørlite bak egga på høveltanna og så skjerast ut i spiss. Innvendig skal sida på armane vere litt skrå oppover for å føre spona oppover. Foto: Roald Renmælmo
Kilen er ferdig. Legg merke til korleis armane er avslutta framme. Dei skal danne ein jamn overgang frå sida av kilegangen slik at høvelspona ikkje har nokon stader å hekte seg fast. Foto: Roald Renmælmo
Kilen er på plass i ferdig sponrom. Foto: Roald Renmælmo
Forfattar: Roald Renmælmo
Snikkar med fokus på handverkstradisjon og handverktøy. Universitetslektor og PhD stipendiat på NTNU i Trondheim. Eg underviser på tradisjonelt bygghandverk og teknisk bygningsvern og restaurering.
Vis alle innlegg av Roald Renmælmo
Norsk Skottbenk Union 