Ukategorisert – Norsk Skottbenk Union

Høvling av golvbord

Eg skal høvle golvbord til eit golv på kring 30 m2. Eg vil både dokumentere arbeidet undervegs og finne fram til aktuelle detaljar som eg vil undersøkje særleg. Eg har høvla fleire golv tidlegare og har også lært ein arbeidsmåte av Konrad Stenvold som hadde dette i tradisjon. Eg vil likevel freiste å sjå om eg gjennom arbeidet oppdagar detaljar som eg er usikker på eller som eg vil undersøkje nærare. Eg har skrive om materialen eg brukar og korleis denne er tørka. Eg har skrive om verktøyet eg brukar til arbeidet og korleis dette er laga. På bloggen om høvelbenken har eg og skrive om korleis eg har laga kopi av ein høvelbenk frå garden Helberg i Bardu. Denne benken nyttar eg til å høvle flask på dei første golvborda.

Før eg kunne ta til å pløye borda på skottbenken har eg brukt eit par dagar på å finjustere høvlane, rette langbord på skottbenken og konstruere ein ny type kilar for å spenne fast borda i skottbenken. Eg prøvehøvla ein del kortare bordbitar for å sjå korleis alt fungerte. Då var alt på stell når eg starta å høvle golvbord på onsdag i denne veka. Høvlane var nyslipt og alt var på stell. Eg gjorde nokre undersøkingar av tidsbruk på dei ulike delane av arbeidet for kvart bord. Då er det rein produksjonstid eg har registrert ettersom det gjerne vert ein del avbrekk i arbeidet når ein skal ta notat eller fotografere. I praksis går minst halvparten av tida til dette siste.

Borda har troa seg litt i tørkeprosessen. Det kunne vere 2-6 mm kul midt på borda. Dette må høvlast slett før pløying i skottbenken. Plan flate på rettsida av bordet er føresetnaden for å få ei god pløying. Foto: Roald Renmælmo

Skrubboksen med grovstilt tann er det rette verktøyet til den første grovhøvlinga. Når sponene blir opp mot 0,5 mm så er det ikkje mange høveltak før bordet er høveleg flatt. Foto: Roald Renmælmo

Den nye høvelbenken har god arbeidshøgde (75 cm) til skrubbhøvling. I snitt brukte eg 3,5 min på kvart bord. Borda er 2,6 meter lange snittbredder frå 19 – 27 cm. Totalt brukte eg 22 minutter på skrubbhøvling av 6 stk bord tilsvarande knapt 3,5 m2 flate. Foto: Roald Renmælmo

Overflata etter skrubboksen er ganske grov men det er ein fordel å unngå for mykje utriving rundt kvistar. Kvass høveltann er det viktigaste som kan motverke det. Foto: Roald Renmælmo

Når ein arbeider strukturert med skrubboksen blir overflata eit godt utgangspunkt for det vidare arbeidet med slettoksen. Foto: Roald Renmælmo

Undervegs i arbeidet kontrollerer eg om eg har fått høvla flat kulen på midten av bordet. Det er ikkje bra å høvle for djupt heller. Kantane prøvar eg å spare til eg sletthøvlar med slettoksen. Foto: Roald Renmælmo

Her kontrollerer eg flata med ein rettholt. Kanten av bordet har enda restar av sagskuren.

Den neste høvelen, slettoksen har 3″ brei tann og lengde på 14 ½» på sålen. Eg har stilt tanna slik at høvelen tar ca 0,12 mm tjukk spon. Då gir den fin overflate og er likevel ganske effektiv. Om eg skulle starte med denne høvelen i staden for skrubboksen ville eg brukt 3-4 gongar så lang tid på grovhøvlinga. Foto: Roald Renmælmo

Eg brukte i snitt 8,5 min på kvart bord for å få dei slette nok med slettoksen. 3 min på det lettaste bordet, og 20 minutt på det vanskelegaste. Dette siste var ganske vinnt og kuva seg på langs. Eg måtte då gå over til ein kortare slettokse for å få høvla. Til saman brukte eg 52 min på sletthøvlinga av 6 bord. Foto: Roald Renmælmo

Rettholt for å kontrollere flata på bordet etter slettoksen. Det er viktig at rettholten ligg an på kantane sidan desse vert anlegget for landet på ploghøvlane. Om desse har ei svak fasing nedover så blir pløyinga vanskeleg. Foto: Roald Renmælmo

Med rettholten i motlys kjem det fram at bordet ikkje er 100% plant. Likevel vurderer eg det som plant nok. Foto: Roald Renmælmo

Det bordet som tok lengst tid å høvle var dette. Det er både kuva på langs og vinna. Totalt gjekk det 26 minutt å skrubbhøvle og sletthøvle dette bordet. Det er ⅓ av tida det tok å høvle totalt 6 bord. Det lettaste bordet tok 5 min å høvle. Foto: Roald Renmælmo

Det er lagt opp tre siktestikker for å vise kor vinna bordet er. Foto: Roald Renmælmo

Dette er eit døme på eit bord som det gjekk veldig raskt å høvle. Foto: Roald Renmælmo

Pløyinga på skottbenken tok lengre tid enn flaskhøvlinga. Spesielt å høvle fjør tok lang tid. 48 min brukte eg på å høvle fjør på 3 bord. 36 min brukte eg på å høvle not på 3 bord. Total arbeidstid på skrubbhøvling av alle 6 borda var 22 min. 52min var tida eg brukte på sletthøvling av alle 6 borda. Før pløyinga var arealet av flasken på borda omlag 3,5 kvadratmeter. Denne tida er effektiv arbeidstid når alt er lagt til rette. Det er mange avbrot i arbeidet ettersom eg måtte ta tida, fotografere og notere. Det kunne vore interessant å prøve å gjere eit tilsvarande forsøk der eg ikkje dokumenterer men berre tar tida på 6 tilsvarande bord. Då for å rekne den totale arbeidstida med alle operasjonane. Kom gjerne med innspel på kva som kunne vore interessant å dokumentere med slikt arbeid. Kan film av arbeidet vere av interesse?

Høvlane eg har brukt ser ikkje ut til å vere nemneverdig slitte eller sløve etter denne arbeidsmengda. Eg satsar nok på å kunne høvle 1-2 tilsvarande parti med golvbord før eg tenkjer på å bryne ståla.

You read that other guy’s blog after all now, didn’t you!

Eg er lei for det! Eg gjer det aldri igjen! — Yes I did. I’m so sorry! I’ll never do it again!

Oppgavene i museet er mange og denne gangen ble det en gapestokk til bruk i formidlingen av middelalderhistorie. Artig prosjekt. Gapestokken er laget på skottbenken. Den er i stor grad gjort for hånd, men da jeg skulle gjøre bot og høvle i grankvist (jfr. tidligere bloggpost) brast mitt hjerte og liten bit av høveltannen med, så da klarte jeg ikke annet enn å gjøre resten av grovhøvlingen maskinelt. Hele konstruksjonen holdes sammen av trenagler med unntak av trammen som er spikret.

Tappskjæring i skottbenk fungerer utmerket.

Skottoksen og «de fantastiske fire» har fått en attpåklatt

Siste tilskudd i familien; ploghøvel i oljet alm.

Når en først er i siget kan det være vanskelig å hoppe av toget. Det ble for noen dager siden født en attpåklatt til den tidligere presenterte familien. Attpåklatten fikk form som en ploghøvel, min første, og har lik avstand fra høveltanna til landet som bredden av høveltanna. Hvilket i dette tilfellet vil si 3/8″.

Jeg har her måttet forholde meg til den engelske tommen da jeg i tillegg ønsket at høveltanna skulle passe med min Sorby mortise chisel (lockbeitel). Høvelen er ment brukt til å høvle nota i et dørramtre og samtidig kunne høvle nota i en fylling som da automatisk skal passe med det høvlede ramtreet. Jeg har ikke noe godt ord på denne typen fylling, men den er slett og innotet på den ene siden og så stikker fyllingen uten for ramtreet på den andre siden. Slik det er med vekselpanel.

Prøvebiter. Ramtre og fylling passer nesten perfekt sammen.

Døra høvelen skal brukes til er en enfyllingsdør til et prosjekt jeg holder på med i jobbsammenheng. Døra skal inn forøvrig inn i et hus som tilbakeføres/rekonstrueres til ca. 1750. Høveltanna er engelsk og var opprinnelig i en gammel stillbar ploghøvel jeg fikk i fra Sveits. Høvelstokken der var ikke brukbar, og tanna bredere enn 3/8″ men med litt sliping og pussing så ble det «bett» i tanna. Fant ut at jeg måtte være nøye med slipingen av bredden av tanna. Høvelprøven over viste at tanna var en ørliten tanke bredere om lag 1,5 cm opp fra eggen, hvilket gjorde at notsporet ble en liten tanke bredere øverst. Dette har jeg når justert på, og regner høvelen som klar til bruk.

Tanna etter sliping. — Tanna etter sliping

Litt på sida av skottbenk dette her, men veldig artig å holde på med. Dere får bære over med meg.

Ploggogn frå Meldal

Ploggongn fra Meldal Bygdemuseum.

Denne bukken står på Meldal Bygdemuseum. Den har absolutt mange fellestrekk med den bukken som Lars Asdøl har bilde av fra Reinsklosteret. Jeg har ikke fått tid til å undersøke denne nærmere, men min første tanke da jeg så den var at den er brukt til høvling av pløyde bord. Jeg ble satt på tanken av fjøla med fjær som sitter på det faste beinet i bukken. Fristende å se for seg at et bord som allerede er notpløyd vil ligge godt an på denne fjølbiten ved pløying av fjæra. En annen tanke, som ikke nødvendigvis henger sammen med den første, er at dette er en avlastningsbukk for bruk sammen med fremtangen på en høvelbenk ved høvling av lange bord.

Bukken sett fra «baksiden»

Høyden faller helt inn sammen med høyden av de skottbenkene jeg har vært borti.

Ser ut som om minste fastspenningstykkelse ligger rundt 2″. Bildet kan lyve noe her. Jeg har ikke målt dette opp.

Skottbenk eller?

Ein av mine tidlegare studentar i Teknisk bygningsvern og restaurering på HiST sendte meg nokre bilete av det han lurte på kunne vere ein skottbenk. Lars, som studenten heiter, kom over desse bukkane eller benkane medan han var på eit oppdrag ute på Reins kloster i Rissa. Han driv eit foretak som heiter Syllstokken AS, der han og to andre tek på seg oppdrag med restaurering av bygningar.

Den eine av bukkane eg fekk bilete av. Denne kan likne veldig på ein skottbenk men med berre eitt veldig kort langbord. Foto: Lars Aasdøl

Føtene, eller bukkane i denne innretninga kan minne om andre skottbenkar vi har skrive om på bloggen. Det er spesielt med berre eit langbord. Dette er heller ikkje rett i overkanten. Bukkane er montert med skruvane kvar sin veg. Eg lurer på om dette kan vere bukkane til ein skottbenk som har fått montert på ein planke for anna arbeid eller er montert for lagring. Mi erfaring med skottbenkar er at langborda gjer skottbenken vanskeleg å lagre, det tar mykje plass. Langborda må justerast for kvar ny oppsetting av skottbenken. Det kan ha vore grunnen til at bukkane er lagra utan langborda?

Den andre bukken frå same stad. Denne kan ha vore ein del av ein skottbenk men har kanskje hatt eit anna bruksområde? Foto: Lars Aasdøl

Denne siste bukken har ei utsparing i den eine foten for noko som kan vere for langbord. Det er ikkje lett å sjå for seg at denne kan fungere med to langbord og eit bord som skal høvlast mellom desse. Det blir komplisert å halde fast under fast-spenning. Kan vi sjå for oss at det har vore til ein skottbenk med berre eit langbord eller eit laust rettbord/rei? Kanskje vi kan vere på sporet av ploggogn som vi tidlegare har skrive om? Ordet gogn er gjerne brukt som ei fellesnemning for innretningar som består av fleire delar og som er nyttig for å få gjort eit arbeid. Ordet kan nyttast i staden for ordet reiskap. Ein snakkar om gogn om t.d. ein vevstol. Såleis kan alle innretningar og reiskap brukt til pløying av bord få nemninga ploggogn knytt til seg. Nokre av svara i spørjelista om snikkarhandverket i Ord og Sed er inne på at dei nytta bukkar som ein kunne feste bord på høgkant i. Desse var ikkje knytt til bruken av langbord, rettbord eller liknande som høvelen kunne styre etter for å høvle beint. Denne siste bukken kan vere døme på ein slik.

Sidan det er ein anna skottbenk lagra saman med denne siste bukken kan det vere naturleg å tenkje seg at desse kan ha noko med kvarandre å gjere? Mi erfaring med høvling av lange bord er at det er vanskeleg å få god klem på midten av skottbenken. Då brukar eg ei laus tvinge for å hjelpe til å støtte. Dette hindrar ikkje at det kan bli litt svikt på midten av benken. Då kan golvborda bli høvla litt smalare på midten. Om ein brukar ein laus bukk på midten så vil denne stø under langborda og motverke dette. Kanskje det er bruksområdet til denne lause bukken? Då har vi minst to ulike tolkingar av bruken av desse bukkane. Kom med forslag og innspel. Finnast det fleire slike rundt om i landet?

Høvlebenk frå Nordhordaland

Arne Høyland har på sin blogg eit døme på ein benk som han foreslår kan vere i slekt med skottbenken. Det er ikkje langbord på denne men eg kan sjå for meg at det er mogleg å bruke eit eller fleire lause langbord på ein slik benk.

Høvelbenk

Arne Høyland er ein ivrig bloggar og postar stadig om forskjellig spennande som han kjem over i sitt arbeid. No har han kome over ein spennande høvlebenk i Nordhordaland. Benken har klampar på undersida for å feste emna på kanten med kilar. Det er altså ein spesiell benk for å høvle og eventuelt hogge til emna på kanten. Ikkje ulikt ein skottbenk men utan rettbord.

For vidare lesing viser eg til bloggen til Arne Høyland.

View original post